#065 Historia 7. Początki epoki żelaza

Cudowne dwie godziny z Wami!
Kilka uwag jako specjalistka od historii Anatolii:
1. Hatussa wymawia się Hatusza.
2. Mówienie, że koło 1000r.p.n.e. nic się u Greków nie działo jest niesprawiedliwe. W tym czasie rusza ekspansja Greków Eolskich na teren Wysp Egejskich i Zachodniej Anatolii. Zakładane jest Dodekapolis, czyli bardzo ważny dla tych terenów związek 12 miast. Będzie on ważnym graczem w tym terenie.
3. Frygowie pochodzili z Tracji (teren dzisiaj rozbity pomiędzy Bułgarię, Grecję i Turcję).
Gdyby ZMW miał pytania o cokolwiek związanego z Anatolią i Morzem Egejskim to chętnie pomogę. Mam nawet kilka ciekawostek z ostatnich badań

Upadek kultury Mykeńskiej w XI w. p.n.e. umownie rozpoczyna Wieki Ciemne. Historia popularna mówi, że wzorem Kononowicza „nie będzie niczego”, co jest błędnym założeniem. Wieki Ciemne nazywane są tak nie z powodu tego, że nic się nie działo, tylko z powodu znaczącego spadku źródeł informacji. Ma to związek z brakiem powszechnego dokumentowania dziejów tego okresu w piśmiennictwie. Ludność terenów greckich posługiwała się pismem linearnym B ze względu na wpływ jaki wywierały na nie Mykeny. Po ich upadku „do głosu” doszły inne plemiona które uznały słabnięcie Myken za okazję do ekspansji. Głównie chodzi tu o Dorów (aktywnych już od XII w. p.n.e.). W ten sposób porzucono linearne B w wielu miejscach i stąd brak informacji. To, co wiemy o tym okresie w większości zawdzięczamy badaniom obiektów- głównie osad, ceramiki i analizom rozprzestrzeniania się poszczególnych języków. Oczywistym zatem jest, że okres wędrówek nie pomaga w tworzeniu silnych miast czy państw których struktury mogłyby wykształcić źródła piśmiennicze (sztuka, urzędnicy).

Klasycznie Wieki Ciemne dzieli się na 3 części a ich nazwy pochodzą o styli ceramiki znajdowanej w tych okresach:
submykeński (do 1050 r. p.n.e.)
protogeometryczny (do 950r. p.n.e.)
geometryczny (do 750r. p.n.e.)
Istnieje rozszerzony podział dla samych Aten i okolic, ale to już wyższa szkoła jazdy. Ma to związek z tym, że obszar ten jest najlepiej zbadany i jednocześnie rozwijał się trochę inaczej niż inne tereny.

Okres submykeński: Ceramika w zdobieniach ma pewne charakterystyczne elementy zdobień mykeńskich ale jest dużo prostsza w formie. Dominują figury geometryczne, pasy. Brak przedstawień figuralnych.
Wspomniani już Dorowie pochodzili pierwotnie z okolic Dunaju i Gór Pindos (Grecja, wschodnia Albania), mówili oni dialektem Doryckim. Najprawdopodobniej słabnące wpływy mykeńskie zmotywowały ich do wędrówki i zasiedlenia całego obszaru Półwyspu Peloponeskiego. Wyjątkiem była Arkadia, gdzie udało się utrzymać Achajom. Dorowie przejmują Spartę.
Dorowie nie byli jedynymi plemionami które zaczęły się przemieszczać a wręcz można powiedzieć, że Dorowie dali sygnał do wędrówek innych plemion jak np. Jonowie i Eolowie. Nie jest pewne czy uciekali oni przed ekspansją Dorów, czy zwyczajnie szukali nowych, lepszych terenów.
Ważne zdarzenia: Rzym jako osada już istnieje i nazywany jest Septimontium. Pod terenem Forum Romanum odkryto pochówki datowane na ten okres a w grobach odkryto dowody handlu (dziecięca bransoletka z kości słoniowej, koryncka ceramika, bursztyn). Według mitu założycielem tej osady miał być Eneasz wyrzucony z Troi, Dionizjusz z Halikarnasu zaś nazywał pierwotnych mieszkańców Rzymu Aboriginami (prawdopodobnie od „ab originae” – od początku).
Forumuuje się królestwo Kummuh – późniejsze Królestwo Kommagene.
Dorowie docierają do Anatolii i kolonizują te obszary. Powstaje pierwsza osada nad Bosforem – późniejsze Bizancjum/Konstantynopol.
Formułuje się państwo Frygii (ze stolicą w Gordionie „odziedziczonym” po Hetytach).
Po upadku panowania Egiptu pod którego panowaniem byli Fenicjanie, rozpoczyna się szeroka ekspansja handlowa Fenicjan. Ich towary, choć w ograniczonej ilości docierają do ludów greckich co jest dowodem, że istniały tam mimo chaosu porty obsługujące handel. Dzięki Fenicjanom Grecy rozpoczynają nieśmiałe jeszcze uprawy winorośli.
Okres protogeometryczny: Większe obszary ceramiki pozostawały niedekorowane a same dekoracje harmonizowały z kształtem naczyń.
Rośnie rola Eolów i Jonów w wędrówkach plemion. Eolowie podbijają zachodnie wybrzeża Anatolii (głównie środkową część) i tworzą Dodekapolis – związek 12 miast prowadzących wspólną politykę i interesy. Jest to początek historii Efezu i Smyrny. Tworzy się Porządek Eolski poprzedzający trzy znane bardziej porządki (dorycki, joński i koryncki) w stylu antycznym. To właśnie Eolom i Jonom przypisuje się „wynalezienie” polis – miast-państw.
Ateny zyskują na znaczeniu, najprawdopodobniej dlatego, że wędrówki plemion ominęły te tereny i miast spokojnie trwało i się rozwijało.
Okres Geometryczny:
Formułuje się królestwo Lidii, które w VII w. p.n.e. jako pierwsze rozpocznie produkcję monet. Spora część mitologii lidyjskiej przejdzie później do klasycznej mitologii greckiej.
W Smyrnie rodzi się Homer.
750 p.n.e. to czas powstania pierwszego znanego nam napisu w alfabecie greckim (greka archaiczna z której wywodzi się greka starożytna) Odkryto go na naczyniu znalezionym w Italii. Był to tak zwany Puchar Nestora z Pithekoussai. Z tego okresu pochodzi też graffiti z Lefkandii i Eretriai oraz Inskrypcja Diplońska z Aten. Sam alfabet grecki został zapożyczony od Fenicjan a fakt, że odkryto go tak wcześnie w Italii dowodzi, że musiał być używany już wcześniej na rdzennych terenach Grecji – szacuje się, że od czasów protogeometrycznych.
Początki Magna Graecia, czyli osad greckich na terenie Italii.
Na podstawie badań greckich stoczni z tego okresu, stwierdzono, że Grecy budowali pierwsze statki które mogły pełnić też funkcję okrętów wojennych. Można to uznać za początki marynarki wojennej.

No kaman. Jakim cudem w polskim by miało brakować odpowiednika tak podstawowej rzeczy jak “pie” czy “quiche”. Niniejszym przypominam o istnieniu placków. Z dowolnym farszem.

Przetrwałem z wami od początków człowieczeństwa aż do teraz, i szczerze powiedziawszy, prawdopodobnie tylko promil usłyszanych informacji utrwali sie w plątaninie neuronów, no ale…. jakie to ciekawe było 😮 I tym samym żal wielki mnie ogarnął. Dlaczego w palcówkach edukacji trzeba tak syntetycznie, tak nieludzko wręcz? ehh Dzięki wielkie 🙂

Link do interaktywnej mapy grobowca Ramzesa VI: https://my.matterport.com/show/?m=NeiMEZa9d93&fbclid=IwAR3WX8SVcJwqMKda31_YAQaT90uuAWBFHG2m4hndhwWcO9ua66bkQ5-nYPU

Hej, swietna robota! W ogole caly cykl “historyczny” jest swietny. Dziekuje!

Hej! Wspomniałaś, że masz w domu kawałek piasku stopionego przez piorun. Nie chodzi to o fragment skamieliny belemnitu? Cylindryczne, pomarańczowe z wyraźnie zaznaczonym rdzeniem. W społeczeństwie powszechna jest opinia właśnie o powstaniu tego “kamyka” poprzez uderzenie pioruna w powierzchnię ziemi.

Torf bardzo dobrze nadaje się jako opał, więc może ktoś kiedyś wziął sobie taki kawałek torfu z wyschniętych bagien i mu w piecu albo w ognisku zostały jakieś pozostałości

Witam.

Świetnie się Was słucha.

Uwaga do treści dotyczącej “pieniądza”. Mam wrażenie, że w waszym podejściu “pieniądz” to monety. W rzeczywistości pieniądz to środek wymiany i absolutnie nie musi on mieć postaci fizycznej. Wystarczy jednostka rozliczeniowa, najlepiej centralnie regulowana i do tego jakieś medium prowadzenia zapisków: gliniana tabliczka lub papier i już mamy pieniądz.

Pieniądz istniał już w czasach Ur III. Tabliczki wykopane w Uruk zawierają zapisy pieniężne. To jest w pełni funkcjonujący pieniądz. Rozwój mennictwa nie powoduje powstania pieniądza jako konceptu, ten istnieje od tysięcy lat, tylko jest techniką zarządzania pieniądzem.

Dziś posługujemy się zapisami w księgach elektronicznych, a gotówka stanowi jedynie 2-3% zasobu pieniądza w gospodarce. Dzisiejszy pieniądz w postaci zapisu bankowego nie różni się niczym od zapisów kredytowych znanych z Uruk.

Polecam literaturę:
Graeber (zmarł wczoraj, btw): “Dług, pierwsze 5 tysięcy lat.”
Goetzmann: “Money Changes Everything”.

Pozdrawiam.

Do tego właśnie się odnoszę. Prowadzisz narrację tak, jakby srebro siekańcowe i płacidła były pierwotną formą pieniądza. A to raczej nieprawda. W Sumerze pieniądzem był po prostu kredyt (denominowany w ustalonej przez króla jednostce pieniężnej). Oni handlowali ze sobą, stosując zapisy pieniężne w postaci zobowiązań i rozliczali je od wielkiego dzwonu. W Sumerze walutą był srebro, ale w samym mieście mało kto miał srebro. Po prostu ludzie rozliczali się “na zeszyt”.

@tomek: aż poszedłem sprawdzić i faktycznie, nie wspomniałem o ekonomii opartej o dług! duże przeoczenie i wartościowa korekta, dzięki!
krótka historia pieniądza to będzie jeden z odcinków pobocznych. 🙂

@tomek, oczywiście, dawaj 🙂

Sorry, że chwilę to trwało. Podsyłam proponowaną literaturę dot. historii pieniądza:

Na start dobre to:
1. David Graeber, “Dług, pierwsze 5000 lat”. Jest to opis roli rynków, pieniądza i wymiany dóbr z perspektywy antropologa. Pozycja istotna, bo dotyka tematyki ekonomicznej obserwowalnej u ludzi niecywilizowanych i opowiada jak mogło wyglądać przejście pieniądza do cywilizacji.

Graebera można uzupełnić przez:
2. Marcel Mauss, “The Gift, Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies”

Po wstępie antropologicznym, sugeruję czartalistyczny wstęp teoretyczny do teorii pieniądza państwowego:
3. Georg F Knapp, “The State Theory of Money”, gdzie Knapp opisuje pieniądz jako wytwór prawny, mający na celu umożliwienie państwu realizowanie funkcji polityki gospodarczej (i innych polityk).

Mając podkład antropologiczny i teoretyczny, sugeruję przeczytać opisy wyników badań dotyczących historii pieniądza:

4. William N Goetzmann, “Money changes everything” – czasy Sumeru ciekawe, a historia ciągnie się potem do teraźniejszości

5. Hans Van Wees, “Ships and Silver, Taxes and Tribute” – Grecja archaiczna

6. Christine Desan, “Making Money, Coin, Curremcy, and the Coming of Capitalism”.

Pozdrawiam

Hej.
Rewelacyjne podkasty!
ale kiedy nowe odcinki o historii? Ledwo zacząłem słuchać i juz się skończyły…

Właśnie przeleciałem po raz jedenasty serię o historii, a tu dalej nie ma 8 odcinka 🙁 no trudno lecę raz jeszcze, i mam nadzieję że przy kolejnym okrążeniu się nie zawiodę.

@KYA
Minął równo rok… 🙂 szkoda ze tak rzadko pojawiają się materiały. Sa rewelacyjne

Nie mogę się doczekać na kolejne :)!